Kịch bản xâm nhập mặn mùa khô 2026 và quy trình rửa mặn chủ động

Khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) đang bước vào giai đoạn chuẩn bị cho mùa khô 2026. Mặc dù dự báo xâm nhập mặn ở mức trung bình, nguy cơ tác động mạnh đến sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là nuôi trồng thủy sản, vẫn hiện hữu. Bà con cần lập kế hoạch sớm, tránh thiệt hại trắng ao và duy trì sinh kế bền vững.

Đỉnh điểm nắng gắt và ranh mặn xâm nhập

Theo dự báo từ Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam và Tổng cục Thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn), mùa khô 2025-2026 sẽ có dòng chảy sông Mekong tăng 10-25% so với trung bình nhiều năm, giúp xâm nhập mặn ở mức trung bình hoặc thấp hơn so với các năm trước. 

Tuy nhiên, tại các cửa sông Cửu Long, ranh mặn 4g/l có thể xâm nhập sâu 40-50km từ biển vào tháng 1-2/2026, đặc biệt trong kỳ triều cường, ảnh hưởng trực tiếp đến Sóc Trăng, Bạc Liêu và Cà Mau. Giai đoạn đầu mùa ranh mặn chỉ ở mức 20 - 30km; tháng 3 - 4 có thể lên đến 60 - 65km ở hệ thống sông Vàm Cỏ và giảm dần vào tháng 5.

Nếu hồ chứa thượng nguồn điều tiết ít nước (dự báo bổ sung khoảng 4,7 tỷ m³), xâm nhập mặn có thể tương đương năm 2024-2025, gây hạn hán cục bộ và thiếu nước ngọt cho ao nuôi tôm. Tại Bạc Liêu và Cà Mau, diện tích nuôi tôm có nguy cơ cao, với độ mặn lên đến 30-35ppt, dẫn đến dịch bệnh và mất mùa nếu không chuẩn bị. Bà con cần theo dõi bản tin dự báo hàng tuần từ Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam để điều chỉnh kịp thời.

Chiến lược phòng thủ

Các tỉnh ven biển đã kích hoạt hệ thống phòng thủ công trình theo chỉ đạo của UBND tỉnh và Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn. Các công trình thủy lợi lớn như Cái Lớn, Cái Bé, Vàm Bà Lịch, Xẻo Rô cần được vận hành linh hoạt để kiểm soát mặn và trữ ngọt tối đa. Các địa phương chủ động nạo vét kênh mương, đắp đập ngăn mặn và hoàn thiện các công trình cống ngăn mặn ven biển. Ngành nông nghiệp khuyến cáo gieo sạ sớm theo điều kiện nguồn nước và chuyển đổi cơ cấu cây trồng tại khu vực thiếu nước, tránh sử dụng giống lúa dài ngày để né mặn.

Rửa mặn là biện pháp thiết yếu để loại bỏ muối tích tụ trong đất và nước ao sau mùa khô, đặc biệt trong mô hình tôm-lúa phổ biến tại ĐBSCL. Mặc dù thời gian lý tưởng là cuối tháng 7 đến đầu tháng 8, bà con nên chủ động bắt đầu sớm từ tháng 12/2025 để chuẩn bị cho vụ mới.

- Quy trình này bắt đầu bằng việc chuẩn bị ao sau thu hoạch: Bơm hết nước mặn, phơi ao 7 - 10 ngày để đất khô. Sau đó, bơm nước mưa hoặc nước ngọt vào ngâm 3 - 5 ngày để hòa tan muối. Tiếp theo, tiến hành rửa đất và cải tạo bằng cách ngâm đất với nước ngọt 2 - 3 lần, kết hợp sử dụng phân hữu cơ để cải tạo nền đáy. Trong quá trình này, cần sử dụng ao lắng để lọc nước, diệt tạp bằng vôi bột và diệt khuẩn bằng chlorine 20 -  30ppm. Quy trình này có thể giảm tích tụ muối lên đến 50 - 70%, đặc biệt hiệu quả cho ao nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng tại Bạc Liêu, Cà Mau. Cuối cùng, yêu cầu bắt buộc là đo độ mặn phải dưới 5ppt và pH 7.0 - 8.6 trước khi thả tôm mới.

- Tại các vùng ven biển có độ mặn dự báo lên tới 20 - 35ppt, việc áp dụng mô hình nuôi tôm nước lợ độ mặn cao là giải pháp thích nghi kỹ thuật tiên tiến. Mô hình này giúp tôm thẻ chân trắng tăng năng suất 20 -  30% và giảm rủi ro dịch bệnh.

- Giải pháp yêu cầu sự quản lý chặt chẽ về môi trường và sinh học: Cần thực hiện thuần hóa tôm bằng cách chuyển dần độ mặn từ thấp 15ppt lên cao 30ppt trong 7 - 10 ngày, sử dụng ao lót bạt và hệ thống lọc sinh học. Đồng thời, cần tăng cường kiểm soát BOD, độ đục và bổ sung khoáng chất liên tục. Mô hình này đòi hỏi duy trì độ kiềm cao 120 -  180 ppm để tôm lột vỏ an toàn trong điều kiện mặn khắc nghiệt. Việc ứng dụng thực tế cho thấy mô hình tôm-lúa hoặc tôm - rừng đã thành công tại An Giang và Cà Mau, mang lại lợi nhuận cao hơn và sự bền vững hơn so với nuôi độc canh.

Giá trị và kế hoạch phòng ngừa rủi ro

Áp dụng các biện pháp trên không chỉ giúp tránh thiệt hại trắng ao (có thể lên hàng tỷ đồng/ha) mà còn tăng thu nhập bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Phó Cục trưởng Nguyễn Hồng Khanh nhấn mạnh: các địa phương cần xây dựng kịch bản phòng chống hạn hán với nhiều tình huống dự phòng.

Chủ động tích trữ nước, hoàn thiện công trình và tăng cường giám sát độ mặn là ba trụ cột chiến lược giúp ĐBSCL đối phó với Mùa Khô 2026. Đây là hành động tập thể, nơi ý thức sử dụng nước tiết kiệm của người dân phải đi đôi với sự vận hành linh hoạt, chính xác của hệ thống thủy lợi.