Tôm Việt Nam vững vàng tại EU nhưng gặp rủi ro lớn từ thuế quan Mỹ

Ngành tôm Việt Nam đang trải qua giai đoạn chuyển mình phức tạp nhất thập kỷ. Năm 2025 ghi nhận một bức tranh thị trường bị "xé làm đôi": Chúng ta thăng hạng ấn tượng tại thị trường EU nhưng đồng thời phải đối mặt với nguy cơ sụt giảm kỷ lục tại thị trường trọng điểm là Mỹ.

Thành tựu ấn tượng tại thị trường EU: Giữ vị trí thứ 3 với tăng trưởng hai chữ số

Trong 8 tháng đầu năm 2025, Việt Nam xuất khẩu 35.004 tấn tôm sang EU, tăng 14% so với cùng kỳ, duy trì vị trí thứ 3 sau Ecuador (160.139 tấn, tăng 36%) và Ấn Độ (36.880 tấn, tăng 27%). Giá trị xuất khẩu đạt 376 triệu USD trong 8 tháng, tăng 17%, và lên đến 434 triệu USD trong 9 tháng đầu năm, tăng 21%. 

Sự thăng hạng này không đến từ giá rẻ, mà từ công nghệ chế biến sâu. Việt Nam tập trung ở phân khúc chế biến giá trị gia tăng (chiếm hơn 50% tổng giá trị xuất khẩu tôm vào EU), một lợi thế lớn so với hai đối thủ cạnh tranh là Ecuador và Ấn Độ. Hiệp định EVFTA tiếp tục là "bàn đạp" vững chắc, giúp nhiều dòng sản phẩm tôm được hưởng thuế suất 0%, củng cố năng lực cạnh tranh tại thị trường này.

Cạnh tranh khốc liệt với Ecuador và Ấn Độ tại EU

Ecuador dẫn đầu với lợi thế nuôi quy mô lớn, chi phí thấp và đẩy mạnh sản phẩm chế biến, trong khi Ấn Độ mở rộng cả hàng thô lẫn chế biến cơ bản. Sự bứt tốc của hai đối thủ này khiến giá tôm trung bình tại EU giảm, gây áp lực lên biên lợi nhuận của doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, Việt Nam nổi bật ở phân khúc giá trị cao, với tôm chân trắng chiếm 80% giá trị xuất khẩu.

Quy định kiểm soát dư lượng kháng sinh mới của EU và các tiêu chuẩn như CSDDD, SCDDA có thể là "cửa sổ cơ hội" cho Việt Nam, đặc biệt khi Ấn Độ bị ảnh hưởng lớn từ thuế quan Mỹ và chuyển hướng sang EU. "Thẻ vàng" IUU dù không trực tiếp liên quan đến tôm nuôi nhưng ảnh hưởng tâm lý nhà nhập khẩu, đòi hỏi Việt Nam tăng cường minh bạch. Vì vậy, để duy trì đà tăng trưởng, chiến lược khuyến nghị là chuyển hướng sang chất lượng và bền vững, đạt chứng nhận ASC, BAP, GlobalGAP, phát triển sản phẩm tôm hấp chín, tẩm gia vị, và áp dụng truy xuất nguồn gốc số để tăng cường minh bạch.

Rủi ro từ thị trường Mỹ: Thuế quan đe dọa giảm xuất khẩu quý IV/2025. 

Ngược lại hoàn toàn với EU, cánh cửa vào thị trường Mỹ đang hẹp dần và đầy rẫy chông gai. Xuất khẩu tôm sang Mỹ gặp bất ổn lớn từ "ba lưỡi kiếm thuế quan": thuế đối ứng 20%, thuế chống bán phá giá sơ bộ 35%, và thuế chống trợ cấp sắp công bố. 

Nửa đầu năm 2025, xuất khẩu tôm Việt Nam đạt >2 tỷ USD toàn cầu (tăng 27%), trong đó Mỹ 341 triệu USD (tăng 13%), nhưng tháng 6 giảm mạnh 37% so với cùng kỳ. Tôm chân trắng chiếm 62,1%, loại khác 27,4%, tôm sú 10,5%. VASEP dự báo kim ngạch thủy sản quý IV/2025 chỉ đạt 2,19-2,2 tỷ USD, giảm >22%, với tôm bị ảnh hưởng nặng do chiếm tỷ trọng lớn. 

Các yếu tố thuế quan đã khiến thị trường Mỹ trở nên bất ổn, khó dự đoán. Ba “lưỡi kiếm thuế quan” (gồm thuế đối ứng, thuế AD, thuế CVD) đồng loạt treo lơ lửng khiến nhiều nhà nhập khẩu Mỹ dè chừng, trong khi doanh nghiệp Việt Nam cũng gặp khó khi định giá, lập kế hoạch sản xuất – giao hàng”.Bà Kim Thu, chuyên gia phân tích thị trường ngành hàng tôm của VASEP

Mức thuế đối ứng cũng được Mỹ áp lên các đối thủ chính: Ecuador 15%, Thái Lan và Indonesia 19%. Tuy nhiên, tôm Việt vẫn khó cạnh tranh với Ecuador nước xuất khẩu tôm đứng đầu thế giới do lợi thế thuế suất thấp hơn. Ngược lại, tôm Việt Nam sẽ có lợi thế hơn so với tôm Ấn Độ quốc gia xuất khẩu lớn nhất vào Mỹ sau khi nước này phải đối mặt với mức thuế chung lên tới 33,26%. 

Ngành tôm Việt Nam đang ở một điểm giao của thời cuộc. Sự kiên cường và khả năng thích nghi của doanh nghiệp sẽ quyết định liệu chúng ta có thể chuyển hóa rủi ro thành cơ hội. VASEP khuyến nghị đa dạng hóa thị trường, chuyển hướng sang EU và Nhật Bản để giảm phụ thuộc Mỹ. Tóm lại, Việt Nam cần tận dụng chất lượng, chứng nhận bền vững và công nghệ dữ liệu hiện đại để khẳng định vị thế là cường quốc tôm thứ ba thế giới.