Phèn cao thì đánh vi sinh như thế nào là hiệu quả?

Phèn cao không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng nước mà còn làm giảm hiệu quả của các chế phẩm sinh học (vi sinh). Vậy khi phèn cao, đánh vi sinh như thế nào là hiệu quả? Bài viết dưới đây sẽ giúp bà con hiểu rõ nguyên nhân, tác hại của phèn và hướng dẫn sử dụng vi sinh đúng cách trong điều kiện nước phèn.

Vì sao vùng nuôi thường bị phèn cao?

Phèn là từ dân gian dùng để chỉ những hợp chất chứa sắt và nhôm (Fe³⁺, Al³⁺) hoà tan trong nước, thường đi kèm với độ pH thấp (pH < 5.5). Phèn thường tồn tại dưới hai dạng:

Phèn sắt (Fe²⁺ hoặc Fe³⁺): Khi nước bị phèn sắt, thường có màu vàng nhạt, mùi tanh, có thể tạo lớp màng gỉ sắt trên mặt ao hoặc lắng ở đáy.

Phèn nhôm (Al³⁺): Gây độc cho sinh vật thủy sinh khi ở nồng độ cao, làm giảm pH và gây kết tủa các vi sinh vật có lợi.

Phèn thường xuất hiện ở các vùng đất phèn tiềm tàng, phổ biến ở Đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt là ở các khu vực mới khai phá ao nuôi, hoặc vào đầu mùa mưa khi tầng phèn bị rửa trôi xuống ao.

Tác hại của phèn đến vi sinh vật và sinh vật nuôi

Khi phèn trong nước quá cao, sẽ dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như:

pH thấp làm ức chế hoạt động của vi sinh vật có lợi như Bacillus, Nitrosomonas, Nitrobacter…

Ion sắt và nhôm có thể tạo kết tủa hoặc phá vỡ màng tế bào của vi sinh, khiến vi sinh bị chết ngay sau khi đánh xuống ao.

Gây kết bông chất hữu cơ, làm suy giảm hiệu quả của vi sinh xử lý đáy và nước.

Giảm oxy hòa tan trong nước – ảnh hưởng đến cả tôm/cá và vi sinh vật.

Do đó, nếu không xử lý phèn trước khi đánh vi sinh, hiệu quả gần như bằng 0, gây lãng phí chi phí và ảnh hưởng xấu đến môi trường ao nuôi.

Đánh vi sinh thế nào khi phèn cao?

Để đảm bảo hiệu quả khi sử dụng vi sinh trong điều kiện nước phèn, bà con cần thực hiện đúng quy trình và lưu ý các yếu tố dưới đây:

Bước 1: Kiểm tra phèn và độ pH trước khi đánh vi sinh

Dụng cụ kiểm tra: pH kế, bộ test Fe³⁺/Al³⁺ hoặc dùng giấy quỳ.

Nếu pH < 6.5, đặc biệt là dưới 5.5: tuyệt đối không đánh vi sinh vội.

Nồng độ ion Fe³⁺ hoặc Al³⁺ cao (>1 ppm): nguy cơ làm chết vi sinh.

Giải pháp: Phải xử lý phèn trước khi đánh vi sinh.

Bước 2: Xử lý phèn trước khi đánh vi sinh

Dùng vôi để nâng pH và trung hòa phèn

Dùng vôi nông nghiệp CaCO₃ hoặc vôi sống CaO tùy mức độ phèn:

CaCO₃: liều 30–50 kg/1.000 m³ nếu phèn nhẹ.

CaO: 10–15 kg/1.000 m³ nếu phèn nặng và pH < 5.

Rải vôi đều vào lúc trời nắng, quạt nước để phân tán đều.

Sau khi rải vôi, nên để ao lắng lại 1–2 ngày để giảm tác dụng phụ, kiểm tra lại pH, Fe³⁺ trước khi dùng vi sinh.

Bước 3: Chọn đúng loại vi sinh và cách sử dụng

Chọn vi sinh chuyên xử lý trong môi trường pH thấp

Một số chủng vi sinh như Bacillus subtilis, Bacillus licheniformis, Lactobacillus có khả năng thích nghi tốt hơn ở môi trường axit nhẹ.

Chọn sản phẩm có chất mang tốt, bảo vệ vi sinh khỏi tác động của ion kim loại.

Nhân sinh khối vi sinh trước khi đánh

Pha vi sinh với mật rỉ đường + nước ao sạch trong thùng kín ủ 12–24 giờ để kích hoạt và tăng sinh khối.

Ví dụ:

1 gói vi sinh 500g + 1 lít mật rỉ + 20 lít nước ao sạch (pH 7).

Ủ ở nơi thoáng mát, có sục khí nhẹ nếu có điều kiện.

Thời điểm đánh vi sinh

Đánh vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh ánh nắng gay gắt khiến vi sinh chết.

Không đánh cùng lúc với vôi, nên cách nhau ít nhất 24 giờ.

Liều lượng và tần suất

Đánh định kỳ 3–5 ngày/lần tùy theo mật độ nuôi và tải lượng hữu cơ trong ao.

Kết hợp với men vi sinh xử lý đáy (Bacillus + enzyme) nếu đáy ao nhiều bùn, khí độc.

Một số lưu ý để nâng cao hiệu quả đánh vi sinh khi phèn cao

Duy trì pH ao từ 7.0–8.0 để tối ưu hoạt động vi sinh.

Không trộn vi sinh với hóa chất diệt khuẩn như thuốc tím, formol, Iodine…

Khi gặp mưa lớn kéo dài, cần kiểm tra pH thường xuyên vì phèn có thể phát sinh lại.

Kết hợp cấy men định kỳ từ đầu vụ để tăng mật độ vi sinh có lợi, giúp ổn định môi trường. 

Đánh vi sinh khi phèn cao chỉ có hiệu quả nếu được xử lý môi trường đúng cách trước đó. Việc hiểu rõ đặc tính của phèn và cách xử lý sẽ giúp bà con tránh lãng phí, đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho tôm, cá phát triển ổn định. Vi sinh là công cụ hữu ích, nhưng chỉ phát huy hiệu quả nếu được dùng đúng thời điểm và đúng quy trình.