Những hiện tượng lạ trong ao nuôi dễ bị nhầm là bệnh

Trong quá trình nuôi thủy sản, đặc biệt là nuôi tôm thâm canh, người nuôi thường ghi nhận một số biểu hiện bất thường xuất hiện đột ngột trong ao. Phổ biến nhất là tôm giảm ăn, nổi đầu, tập trung ở mé ao vào sáng sớm hoặc tôm bơi yếu, phân tán không đều trong ao.

Những “tín hiệu nhiễu” trong ao nuôi thâm canh

Các hiện tượng này thường xuất hiện riêng lẻ hoặc kết hợp, khiến người nuôi lo ngại về nguy cơ phát sinh dịch bệnh. Trên thực tế, đây đều là những biểu hiện khá phổ biến trong quá trình nuôi và không phải lúc nào cũng liên quan đến tác nhân gây bệnh.

Điểm chung của các hiện tượng trên là biểu hiện ban đầu khá giống với triệu chứng sớm của một số bệnh nguy hiểm như giảm ăn hoặc bơi yếu, trong khi nguyên nhân thực tế có thể là phản ứng của tôm trước sự thay đổi của điều kiện ao nuôi. Việc đánh giá chỉ dựa trên biểu hiện bên ngoài mà chưa xem xét bối cảnh ao nuôi rất dễ dẫn đến việc chẩn đoán sai.

Rủi ro không cho phép người nông dân chần chừ

Nguyên nhân chính khiến các hiện tượng trên thường bị nhầm là bệnh nằm ở sự tương đồng về biểu hiện bên ngoài. Ví dụ, tôm giảm ăn, nổi đầu vào sáng sớm hoặc bơi lờ đờ và kéo đàn đều là các triệu chứng thường gặp ở bệnh đường ruột, phân trắng (WFS), bệnh đốm trắng (WSSV) hoặc bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND/EMS).

Áp lực rủi ro trong nuôi trồng thủy sản thường khiến người nuôi phải xử lý sớm khi thiếu dữ liệu hoặc không có một cái nhìn tổng quan về vấn đề để tối thiểu hóa thiệt hại. Ngoài ra, việc dựa vào kinh nghiệm hoặc các khuyến cáo chưa được kiểm chứng lại càng làm tăng nguy cơ chẩn đoán nhầm ở giai đoạn đầu.

Khi hiện tượng sinh lý “khoác áo” bệnh lý

Hiện tượng tôm giảm ăn thường bị nhầm lẫn với các bệnh đường ruột, đặc biệt là hội chứng phân trắng (WFS), do cùng biểu hiện tôm ăn yếu hoặc bỏ ăn. Tuy nhiên, nếu không kèm theo phân trắng kéo dài, ruột rỗng hoặc tổn thương ruột rõ rệt, khả năng liên quan đến bệnh lý là khá thấp, hiện tượng giảm ăn có thể bắt nguồn từ biến động môi trường khiến tôm stress và tôm sẽ có khả năng phục hồi khi điều kiện ao nuôi được cải thiện.

Hiện tượng tôm nổi đầu, tấp mé vào sáng sớm chủ yếu là do tình trạng thiếu oxy hòa tan gây ra, nhất là ở các ao nuôi mật độ cao hoặc tích tụ nhiều chất hữu cơ. Khi nồng độ oxy được cải thiện, hiện tượng này sẽ giảm dần và không xuất hiện tình trạng tôm chết hàng loạt. Tuy nhiên, do có nhiều biểu hiện tương đồng nên người nuôi thường nhầm lẫn tình trạng này với bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND/EMS) nếu chỉ quan sát bề ngoài.

Hiện tượng tôm bơi yếu, phân tán không đều xuất hiện khi đáy ao tích tụ khí độc như NH₃ hoặc H₂S, gây ảnh hưởng trực tiếp đến hô hấp và hệ thần kinh của tôm và có thể cải thiện sau khi điều kiện đáy ao được xử lý. Tình trạng này hay bị nhầm lẫn với bệnh đốm trắng (WSSV) tuy nhiên chỉ có thể khẳng định khi xuất hiện các triệu chứng đặc trưng hơn như xuất hiện các đốm trắng và gây chết tôm hàng loạt.

Cái giá của những quyết định sai lầm

Mặc dù việc xử lý sớm nhằm giảm thiểu thiệt hại là tối quan trọng trong nuôi trồng thủy sản, tuy nhiên các quyết định can thiệp vẫn cần dựa trên cơ sở dữ liệu và đánh giá khoa học. Việc xử lý vội vàng khi chưa xác định đúng nguyên nhân có thể dẫn đến những hệ lụy không đáng có, như gia tăng chi phí và làm mất cân bằng sinh học trong ao nuôi.

Can thiệp mạnh khi tôm chỉ đang phản ứng với điều kiện môi trường hoặc khí độc có thể làm gia tăng stress thứ cấp, suy giảm sức đề kháng và tạo điều kiện cho mầm bệnh có cơ hội phát triển. Về lâu dài, việc xử lý nhầm còn làm giảm hiệu quả phòng bệnh, gia tăng nguy cơ kháng thuốc và gây khó khăn cho công tác quản lý ao nuôi.

Khi nào nên can thiệp, khi nào nên theo dõi

Với hiện tượng tôm giảm ăn ngắn hạn, cần theo dõi diễn biến kết hợp kiểm tra pH, nhiệt độ và oxy hòa tan. Khi không xuất hiện phân trắng kéo dài hoặc dấu hiệu tổn thương ruột, việc ổn định môi trường thường giúp tôm phục hồi mà không cần dùng thuốc.

Với hiện tượng tôm nổi đầu hoặc tấp mé vào sáng sớm, ưu tiên kiểm tra nồng độ oxy hòa tan kết hợp đánh giá mật độ tảo thông qua màu nước và độ trong. Nếu hiện tượng biến mất sau khi đáp ứng các điều kiện môi trường và không ghi nhận tôm chết, khả năng liên quan đến bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND/EMS) là khá thấp.

Với hiện tượng tôm bơi yếu, phân tán không đều, cần kiểm tra điều kiện đáy ao, đặc biệt là nguy cơ tích tụ khí độc NH₃, H₂S do phân hủy bùn đáy. Việc siphon đáy, cải thiện thông khí và quản lý bùn đáy phù hợp thường giúp hiện tượng thuyên giảm, trước khi cân nhắc các biện pháp can thiệp khác.

Tư duy quản lý quyết định tuổi thọ ao nuôi

Nhận diện đúng bản chất các hiện tượng bất thường giúp người nuôi chuyển từ xử lý cảm tính sang quản lý chủ động. Không phải mọi biểu hiện lạ đều là bệnh, nhưng mỗi biểu hiện đều cần được theo dõi và đánh giá trong bối cảnh ao nuôi cụ thể.

Bối cảnh dịch bệnh ngày càng phức tạp là điều không thể tránh khỏi, tuy nhiên việc hiểu đúng bản chất hiện tượng và phản ứng đúng thời điểm sẽ là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả kiểm soát rủi ro, hạn chế thiệt hại, tối ưu chi phí và duy trì tính bền vững của mô hình nuôi.