Khi ao nuôi "già" đi: Làm sao để phục hồi "trái tim" của hệ sinh thái đáy?

Trong nuôi tôm thâm canh, người nuôi thường chú trọng con giống, thức ăn mà bỏ quên đất đáy ao, hệ sinh thái quyết định sự bền vững. Vậy, làm sao nhận biết ao đã lão hóa và cách hồi sinh nền đáy kiệt quệ sau nhiều vụ nuôi?

Thế nào là một ao nuôi già sau nhiều vụ liên tiếp?

Đất đáy ao nuôi đóng vai trò như một ngân hàng khoáng chất tự nhiên. Trong 1-2 năm đầu khai thác, nền đáy còn sung sức, nó không chỉ cung cấp thụ động các khoáng chất thiết yếu để ổn định môi trường nước mà còn là nơi cư trú, nghỉ ngơi và lột xác của tôm, tạo ra hệ đệm vững chắc, giúp tôm giảm stress, tăng sức đề kháng và chuyển đổi thức ăn tốt hơn.

Tuy nhiên, sau nhiều vụ nuôi liên tiếp, lớp đất này bị khai thác quá mức và dần rơi vào trạng thái lão hóa. Khi đó, nền đáy trở nên trơ, mất khả năng đệm pH, nghèo khoáng chất và mất cân bằng sinh học. Nếu không có biện pháp can thiệp, cấp độ lão hóa sẽ tăng mạnh sau 3-5 năm, biến đáy ao từ một nguồn tài nguyên quý giá thành một ổ bệnh tiềm tàng, gây ra vô số trục trặc khó kiểm soát trong suốt vụ nuôi, buộc tôm phải tiêu tốn năng lượng để chống chọi với môi trường thay vì để lớn, dẫn đến năng suất sụt giảm và rủi ro dịch bệnh tăng cao

Dấu hiệu cho thấy đáy ao đang suy thoái trầm trọng

Sự suy thoái của đáy ao không diễn ra âm thầm mà luôn phát ra những tín hiệu cảnh báo rõ rệt. 

- Về cảm quan: Mùi hôi thối đặc trưng của trứng thối H2S hoặc mùi khai NH3 bốc lên từ mặt nước; nước đục, xuất hiện bọt khó tan màu vàng hoặc nâu sẫm. Đáy ao thường đen sình, tích tụ lớp bùn dày nhớt nhát và xuất hiện rêu xanh.

- Về chỉ số môi trường: Độ kiềm và pH biến động thất thường, khó gây màu nước hoặc tảo tàn đột ngột là minh chứng cho thấy hệ đệm của ao đã vỡ.

- Về sức khỏe tôm: Tôm chậm lớn dù ăn đủ, vỏ mềm mỏng, lột dính vỏ. Nghiêm trọng hơn là tỷ lệ chết đáy tăng sau mỗi đợt lột xác mà không rõ nguyên nhân.

Tại sao chỉ xử lý nước là không đủ?

Nhiều người nuôi lầm tưởng rằng thay nước liên tục hay đánh vi sinh xuống nước là đủ để giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, xử lý nước chỉ giải quyết phần ngọn của tảng băng chìm. Nguyên nhân gốc rễ nằm ở sự tích tụ chất thải hữu cơ khổng lồ từ thức ăn thừa, phân tôm và xác tảo lắng đọng dưới đáy mà nước không thể rửa trôi hết.

Đáy ao là nơi diễn ra các phản ứng yếm khí sinh ra độc tố, nơi vi khuẩn Vibrio trú ngụ và phát triển mạnh mẽ. Nếu không cải tạo lớp bùn đáy và tái cấu trúc lại nền đất, mọi nỗ lực xử lý nước chỉ mang tính tạm thời. Ô nhiễm sẽ tái phát nhanh chóng làm giảm hiệu quả của các biện pháp bón vôi hay vi sinh, đẩy chi phí vụ nuôi lên cao mà hiệu quả lại thấp.

Giải pháp phục hồi đáy ao lão hóa: Bù đắp và tái tạo

Để hồi sinh một ao nuôi đã già, chiến lược không chỉ là làm sạch mà còn là bù đắp. Bên cạnh các phương pháp truyền thống như tháo cạn, vét bùn và phơi đáy, việc bổ sung khoáng chất chủ động là chìa khóa để tái tạo hệ đệm đã bị tôm và đất tiêu thụ hết.

Quy trình tái tạo nền đáy: Sử dụng các chế phẩm khoáng hoạt tính kết hợp với vôi Dolomite từ khâu xử lý đất. Trong giai đoạn lấy nước, cần tập trung nâng độ kiềm lên mức an toàn trên 100 - 120ppm bằng cách bổ sung khoáng định kỳ 3-5 đợt liên tục.

Duy trì trong vụ nuôi: Do mật độ nuôi cao và chu kỳ lột xác liên tục, đất ao không thể tự phục hồi kịp. Việc duy trì bón khoáng định kỳ 3-4 ngày/lần là tối ưu nhất để bù đắp lượng khoáng đất đã mất đi. Tuyệt đối không nên cắt giảm lượng khoáng ở giai đoạn cuối vụ, vì đây là lúc sinh khối tôm lớn nhất và rủi ro đáy ao suy thoái cao nhất.

Chiến lược bền vững: Để không tái suy thoái ở các vụ sau

Phục hồi đáy ao là một quá trình liên tục. Để tránh tái suy thoái, người nuôi cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình cải tạo kỹ lưỡng giữa các vụ, hạn chế xói mòn bằng cách rửa ao đúng kỹ thuật và thiết kế hệ thống gom thải hiệu quả. Bên cạnh đó, kết hợp sử dụng vi sinh xử lý đáy định kỳ để phân hủy hữu cơ ngay khi mới hình thành, kiểm soát chặt chẽ lượng thức ăn để tránh dư thừa và duy trì chế độ thay nước hợp lý là những hàng rào bảo vệ vững chắc.

Phục hồi đáy ao là điều kiện cần, nhưng để duy trì sự ổn định cho một ao nuôi đã có "tuổi", chúng ta cần điều kiện đủ: đó là sự giám sát chặt chẽ. Ở những ao nuôi lâu năm, nền đáy kém ổn định khiến các chỉ số môi trường biến động rất nhanh và khó lường, đặc biệt là vào ban đêm. Việc dựa vào cảm quan hay các phương pháp đo thủ công 1 lần/ngày không còn đủ để bắt kịp tốc độ thay đổi của nước. 

Đây là lúc công nghệ phát huy vai trò tối thượng. Việc ứng dụng các thiết bị đo môi trường nước tự động như Farmext Envisor không chỉ giúp người nuôi giám sát liên tục các chỉ số sinh tử như pH, Oxy hòa tan, nhiệt độ và độ mặn 24/7, mà còn đóng vai trò như một "bác sĩ" chẩn đoán sớm sức khỏe của ao nuôi. Thông qua dữ liệu thời gian thực, Envisor cảnh báo ngay lập tức những biến động nhỏ nhất từ tầng đáy – ví dụ như sự sụt giảm oxy đột ngột do bùn đáy phân hủy mạnh – giúp người nuôi kịp thời điều chỉnh quạt nước, sục khí hoặc bổ sung khoáng chất trước khi đáy ao rơi vào trạng thái yếm khí hay tôm bị sốc.

Đối mặt với sự lão hóa của ao nuôi không phải là cuộc chiến chống lại tự nhiên, mà là hành trình thấu hiểu để kiến tạo lại sự cân bằng. Đáy ao, cũng như một cơ thể sống, cần được nghỉ ngơi, thanh lọc và bồi bổ đúng cách sau những ngày tháng lao động vất vả.